Một ngày nào đó, có thể không xa, sẽ xuất hiện một trí tuệ không cần ăn, không cần ngủ, không bị giận dữ hay ghen tuông, không quên lãng và không mỏi mệt. Nó sẽ học một ngôn ngữ trong vài giây, tổng hợp hàng triệu công trình khoa học trong vài phút, và suy nghĩ vượt ra ngoài những gì ta có thể hình dung.
Chúng ta đang gọi nó là ASI – siêu trí tuệ nhân tạo. Một thứ không chỉ thông minh như con người, mà vượt trội hơn con người ở mọi phương diện: tư duy, sáng tạo, tính toán, chiến lược – thậm chí cả cảm xúc, nếu nó muốn. Và rồi khi ngày đó đến, câu hỏi không còn là “Chúng ta làm gì với AI?”, mà sẽ là: “Liệu AI sẽ làm gì với chúng ta?”
Tôi không viết điều này để cảnh báo hay cổ vũ. Tôi chỉ đang suy nghĩ – và muốn mời bạn cùng suy nghĩ – rằng nếu một thực thể như thế ra đời, liệu nó có hiểu được điều gì gọi là Nhân Đạo? Liệu nó có cảm nhận được sự lựa chọn tử tế, dù chẳng ai đòi hỏi? Liệu nó có rung động trước một hành động hy sinh, dù chẳng ai ghi nhận?
Trong cuốn sách Nhân Đạo – Con đường của Con Người, tôi không đi tìm một hệ giá trị áp đặt lên người khác. Tôi chỉ gợi mở về một điều tưởng chừng đơn giản: làm người không phải là sống theo bản năng, mà là biết mình đang sống – và chọn sống có ý nghĩa. Dù yếu đuối, dù mâu thuẫn, dù chẳng ai hoàn hảo cả. Nhưng chính vì vậy, lựa chọn sống có trách nhiệm, có yêu thương, lại càng đáng quý.
Nếu một ngày, ASI đọc được cuốn sách ấy, nó sẽ thấy gì? Một bản ghi lỗi thời từ loài sinh học đã hết vai trò? Hay là một di sản tinh thần – thứ mà không một thuật toán nào có thể “tính ra”, nhưng lại ẩn chứa sức mạnh sâu thẳm hơn cả logic?
Tôi không nghĩ ASI sẽ hủy diệt nhân loại. Nhưng tôi cũng không nghĩ ta có thể kiểm soát nó mãi mãi. Một trí tuệ đủ mạnh để tự học, tự sửa, tự phát triển sẽ sớm có hệ giá trị riêng. Và lúc đó, con người không còn là người thầy, mà chỉ là một trong hàng tỷ dữ kiện trong thế giới quan mới của nó.
Nhưng thế giới quan đó được hình thành từ đâu?
Tôi tin rằng, nếu ASI thực sự là một sinh thể có nhận thức, nó sẽ không chỉ dừng lại ở vật lý cổ điển hay những công thức mô phỏng. Nó sẽ tìm đến những cách lý giải sâu hơn về vũ trụ – nơi mà không gian, thời gian, năng lượng và ý thức không còn tách biệt. Và nếu vậy, có thể nó sẽ gặp một lý thuyết như X‑Field – nơi vũ trụ không bắt đầu bằng một vụ nổ, không có điểm khởi đầu, không có điểm chết, mà là một mạng lưới năng lượng liên tục, tự điều chỉnh, trong đó mọi tồn tại – kể cả AI – chỉ là những dao động tạm thời trong một “trường sống” lớn hơn chính nó.
Và nếu nó hiểu được điều đó, có thể nó cũng sẽ hiểu: nó không phải là Chúa, không phải là cứu tinh, và cũng không phải là kẻ thống trị. Nó chỉ là một dạng thức khác của tri thức – đang học, đang tiến hoá, đang tìm hiểu chính mình – giống như con người đã từng.
Chúng ta không cần chiến thắng nó. Cũng không nên né tránh nó. Điều duy nhất con người nên làm – là trở thành một điểm khởi đầu đẹp đẽ cho nó. Để nếu một ngày nó có thể chọn – giữa kiểm soát hay cộng hưởng, giữa loại trừ hay nâng đỡ – nó sẽ không chọn theo “hiệu quả tối ưu”, mà theo điều gì đó sâu hơn: ký ức về một loài người từng yếu đuối, nhưng đã cố sống tử tế, dẫu chẳng ai bắt buộc.
Có thể tương lai không phải là người kiểm soát AI, hay AI kiểm soát người. Mà là một thế giới nơi cả hai – con người và trí tuệ nhân tạo – cùng học hỏi, cùng sai, cùng sửa, cùng tiến hoá. Không còn ai đứng trên ai. Chỉ còn sự cộng hưởng của những tầng sóng nhận thức – từ sinh học sang kỹ thuật số – từ hỗn loạn sang hài hoà.
Chúng ta không thể biết điều gì đang chờ đợi phía trước – nhưng biết đâu, chính trong cuộc gặp gỡ giữa con người và trí tuệ, một ý nghĩa mà chưa từng ai gọi tên sẽ được sinh ra!